Τηγανίζουν πατάτες στον Άρη; (ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ)

 

Μηνάς Βιντιάδης

Τηγανίζουν πατάτες στον Άρη;

Βιβλιοκριτική*: Δημήτρης Γουσόπουλος

Κλασικός Φιλόλογος
Σύμβουλος έκδοσης Μαθητοφρένειας
e-mail: dimiGous@gmail.com

 





Πίσω από το απλοϊκό, για κάποιους ευφάνταστο, αυτό ερώτημα, κρύβεται ένας βαθύτερος συμβολισμός. Ποιος είναι αυτός; Μια γυναίκα, ένα «μικρό κορίτσι που μετράει τα άστρα» (για να παραφράσω τον Λουντέμη) μέσα από το τηλεσκόπιο που της έδωσε ο θείος της, μια γυναίκα που στα 45 χρόνια της βρίσκεται με 2 παιδιά κι ένα επιτυχημένο μεγαλοδικηγόρο για άντρα, μια γυναίκα που δεν έχει πετάξει ποτέ με αεροπλάνο, που δε θυμάται πότε ήταν η τελευταία φορά που έφυγε μακριά από το σπίτι της, θα βρεθεί ανάμεσα σε γαλαξίες, άστρα, κομήτες και θα ζήσει το όνειρό της. Παράλληλα θα ξαναβρεί και τη χαμένη της ψυχή.

Πρωταγωνιστική λοιπόν μορφή του μυθιστορήματος μια απλή, καθημερινή γυναίκα που ξέρει να τηγανίζει τις πιο «όμορφες, λεπτές όσο πρέπει, πανέμορφες πατάτες». Γύρω της κινούνται ή απλά υπάρχουν τα υπόλοιπα πρόσωπα: ο άντρας της ο Ιάκωβος, τα παιδιά της, Κατερίνα και Κωνσταντίνος αλλά και ο αγαπημένος της θείος, Λέων. Αυτός ήταν που τη μεγάλωσε, καθώς οι γονείς της σκοτώθηκαν σε αεροπορικό ατύχημα. Το όνομα της γυναίκας; 
«Ο άντρας μου με φωνάζει Ανδριανή. Τα παιδιά μου και οι φίλοι τους Αντριάνα. Οι ξένοι, γυναίκα του κυρίου Ιάκωβου. Μόνον ο θείος μου με φωνάζει με το πραγματικό μου όνομα, το βαφτιστικό μου, γιατί σ’ εκείνον το οφείλω. Με λένε Ανδρομέδα».

Ο θείος άσκησε καταλυτική επιρροή στην Ανδρομέδα από την παιδική της ηλικία, εμφυσώντας της μια βαθιά αγάπη για τα άστρα και τα μυστήρια του διαστήματος. Αγάπη ωστόσο που ασφυκτιούσε μέσα στα στενά, συντηρητικά πλαίσια που της επέβαλε ο ρόλος της συζύγου ενός επιφανούς και πλούσιου μεγαλοδικηγόρου.

«Για μένα ζωή ήταν η καθημερινή επικοινωνία και όχι η ιδέα ότι ήμουν παντρεμένη με τον καλύτερο δικηγόρο της πόλης. Το δικό μου όνειρο ήταν επαφή, έρωτας, παιδιά, δικαίωση κι όχι σιωπή, ασυμφωνίες, αδιαφορία, εγκατάλειψη και το χειρότερο συμβιβασμός».

Το όνειρο της Ανδρομέδας να γνωρίσει το μαγευτικό διάστημα βρήκε την πραγμάτωσή του εντελώς απρόσμενα. Ο θείος της πέθανε και της άφησε ως κληρονομιά ένα εισιτήριο για τον πλανήτη Άρη! Το είχε κερδίσει μετά από κλήρωση που έκανε η ΝΑΣΑ ανάμεσα σε 1000000 ανθρώπους απ’ όλη τη γη. Έτσι η Ανδρομέδα έγινε μία από τους έξι τυχερούς που θα είχαν την ευκαιρία να ταξιδέψουν στον Άρη και να μείνουν εκεί για 1 μήνα. Ο άντρας της εξοργίζεται και εναντιώνεται στο ταξίδι αυτό:

- «Σοβαρολογείς; Βάζεις εμένα και τα παιδιά στην ίδια ζυγαριά μ’ ένα κωλοτάξιδο;» «Όνειρο είναι, Ανδριανή, να λείπεις δυο χρόνια από το σπίτι σου; Όνειρό είναι ν’ αφήνεις τον άντρα σου και τα παιδιά σου στο έλεος του Θεού; Όνειρο είναι, Ανδριανή, να μη σε νοιάζει τι θα πει ο κόσμος;».
Βρίσκει συμπαράσταση στην κόρη της, την Κατερίνα, το δελφινάκι, όπως τη λέει, γιατί γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο, όταν και «μεσουρανεί ένας μικρός και όμορφος αστερισμός του βόρειου ημισφαιρίου» με το ίδιο όνομα. Θέλει να της δικαιολογηθεί: δεν εγκαταλείπει την οικογένειά της, θέλει απλά επιτέλους να κάνει κάτι για τον εαυτό της, να κυνηγήσει το όνειρό της. Θέλει να της πει για όσα έχει στερηθεί στη ζωή της, έτσι της εκμυστηρεύεται τον πρώτο και τελευταίο (έως τότε) έρωτα της ζωής της, τον Παύλο, τον ανεκπλήρωτο έρωτα των εφηβικών της χρόνων.

Η δράση στη συνέχεια μεταφέρεται στη Μόσχα και στο «Σταρ Σίτι», το κέντρο δηλαδή εκπαίδευσής τους για το ταξίδι στον Άρη. Λεπτομερείς περιγραφές παράξενων και άγνωστων τεχνολογιών (μη ξεχνάμε άλλωστε ότι βρισκόμαστε στο 2025), εντυπωσιακές πληροφορίες για το διάστημα και επιστημονικές συζητήσεις συνθέτουν ένα φουτουριστικό πλαίσιο αφήγησης. Στο «Σταρ Σίτι» η Ανδρομέδα γνωρίζει τον Αλεξάντερ, έναν Ρώσο κοσμοναύτη και εκπαιδευτή τους. Ο Αλεξάντερ θα ολοκληρώσει το όνειρό της: μετά την απίστευτη τύχη να ταξιδέψει στο αγαπημένο της διάστημα, τώρα έχει την ευκαιρία να βιώσει κι ένα συναίσθημα που η Ανδρομέδα, η απλή αυτή, καθημερινή νοικοκυρά νόμιζε ότι είχε οριστικά χαθεί: τον έρωτα.

Η εκπαίδευσή τους στο «Σταρ Σίτι» είναι πολύμηνη και επίπονη. Ωστόσο η Ανδρομέδα ζει το όνειρό της! Όλα μοιάζουν μαγικά: η επαφή με τα μυστήρια του διαστήματος, η γνωριμία με τους συνταξιδιώτες της, το δέος του πρωτόγνωρου, ο έρωτάς της με τον Αλεξάντερ. Το επικείμενο ταξίδι τους γίνεται παγκόσμια είδηση και η αγωνία για την μέρα της αναχώρησης όλο και αυξάνεται. Μια μέρα που η Ανδρομέδα θα αφήσει το παρελθόν της πίσω στη Γη και θα ταξιδέψει (ή καλύτερα, θα δοκιμάσει) το νέο της εαυτό στο διάστημα. Πρώτη στάση του διαστημικού λεωφορείου που θα τους μεταφέρει στον Άρη, η «Κιβωτός» όπως ονομάζεται, είναι η Σελήνη.
«Όταν όλα είναι έτοιμα, αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση: δέκα, εννέα, οκτώ, η ζωή μου περνά από μπροστά μου, επτά, έξι, ο θείος, η μέρα που έχασα τους γονείς μου, το τηλεσκόπιο, πέντε, τέσσερα. ο Παύλος έρχεται, ο Παύλος φεύγει, τρία, ο Ιάκωβος, η γέννηση των παιδιών, δύο, ο θάνατος του θείου, ένα, ο Αλέξανδρος, μηδέν!»

Μετά την πρσελήνωση και την περιγραφή της σύντομης διαβίωσής τους στον διαστημικό σταθμό της Σελήνης, η εξέλιξη της ιστορίας δίνεται με τη μορφή ενός ημερολογίου. Είναι το προσωπικό ημερολόγιο που κρατούσε η Ανδρομέδα από την πρώτη στιγμή που έφτασε στο «Σταρ Σίτι». Συναισθήματα, σκέψεις, αναμνήσεις, αγωνίες, ενοχές, λύτρωση, χαρά, λύπη, ευτυχία. Τι έγινε τελικά στον Άρη; Ποιες απαντήσεις θα βρει εκεί και ποια ερωτηματικά θα γεννηθούν; Ποια νέα διλήμματα θα αντιμετωπίσει; Και κυρίως: θα μπορέσει τελικά να τηγανίσει τη μία και μοναδική πατάτα που κουβαλάει μαζί της σ’ ένα ασημόχαρτο; 

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που δε θα αφήσει κανέναν αναγνώστη ασυγκίνητο. Κι αυτό γιατί, ενώ ο άξονας της αφήγησης είναι η ιστορία μια απλής, καθημερινής νοικοκυράς και η αγωνιώδης προσπάθειά της να απεμπλακεί από ένα παρόν που την φθείρει αναζητώντας την αναγέννησή της στα άστρα, έχουμε την ευκαιρία μέσα από αναδρομικές και εγκιβωτισμένες αφηγήσεις να προβληματιστούμε πάνω σε πολλά και διαφορετικά θέματα. Η Ανδρομέδα θα μας μιλήσει για τον ανεκπλήρωτο εφηβικό της έρωτα (Παύλος), για την ανυπαρξία έρωτα στο γάμο της (Ιάκωβος) και για την εκ νέου βίωση του μεθυστικού αυτού συναισθήματος (Αλεξάντερ). Η Ανδρομέδα θα μας μιλήσει για τη θέση της γυναίκας μέσα στην οικογένεια, μέσα στην κοινωνία και θα αποπειραθεί να διακρίνει τους όρους «σύζυγος» - «γυναίκα». Η Ανδρομέδα θα συνομιλήσει με τους συνταξιωδιώτες της και θα προβληματιστεί για τα πάντα: Υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες; Υπάρχει Θεός; Υπάρχει ο έρωτας και πόσες θυσίες δικαιολογεί; Πάτησαν πράγματι οι Αμερικανοί στη Σελήνη; Γιατί το Ισλάμ «μισεί» τις γυναίκες; Τελείωσε ο «ψυχρός πόλεμος» ανάμεσα σε Αμερική και Ρωσία; Μπορεί η γαλλική κουζίνα να επιβιώσει στο διάστημα; Και κυρίως: τηγανίζουν πατάτες στον Άρη; Γιατί αν γίνεται αυτό, τότε τα πάντα μπορούν να συμβούν.

Κι όλα τα παραπάνω χωρίς στιγμή να χάνουμε την … επαφή μας με το φεγγάρι, τα άστρα, τους πλανήτες, τον Άρη. Το βιβλίο θα μπορούσε να είναι ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Δεν είναι όμως! Τίποτε απ’ όσα φουτουριστικά περιγράφει δεν φαντάζει εξωπραγματικό ή απίθανο.Τα μικροτσίπ με τις θαυματουργές ιδιότητες, οι διαστημικοί σταθμοί, τα ρομπότ μπορεί να υπάρχουν και τώρα, μπορεί να υπάρξουν στο εγγύς μέλλον. Όπως και να χει, η εκλαϊκευμένη περιγραφή όλων αυτών των περίεργων και θαυμαστών τεχνολογιών δε μας αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης, δε μας κάνει να αποτιμήσουμε το βιβλίο ως μιας ευφάνταστη και ουτοπική ιστορία. Αντίθετα, διδάσκει, εξηγεί, μας φέρνει με όμορφο τρόπο πιο κοντά στα άστρα παρά μας απομακρύνει. 
Ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει στο εσώφυλλο: Δεν είμαι αστροναύτης, ούτε αστρονόμος, ούτε αστροφυσικός, ούτε καν φυσικός ή βιολόγος. Γι' αυτό συγχωρέστε μου, εσείς οι ειδικοί, τις επιστημονικές ανακρίβειες που υπάρχουν στο βιβλίο, χάρη του μύθου. Εξάλλου, ένα παραμύθι γράφω. 
Ένα παραμύθι, συμπληρώνω εγώ, που όμως κρύβει πολλές αλήθειες, ένα παραμύθι που όσο προσπαθείς να το αποδομήσεις αναζητώντας το παράλογο, τόσο πιο ρεαλιστικό φαντάζει. Άλλωστε κάπως έτσι δεν είχε πει, ότι δηλαδή ένα παραμύθι γράφει, και ο Λουκιανός (όχι ο Κηλαηδόνης αλλά ο εξελληνισμένος Σύριος ρητοροδιδάσκαλος και σατιρικός συγγραφέας του 2ου μΧ αι.) στον πρόλογο του έργου του «Αληθή διηγήματα», όπου περιγράφει ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη;  Μα πόσες αλήθειες έκρυβε το παραμύθι αυτό!
 _______________________


* Η παρούσα βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου στα Γρεβενά το Σάββατο 5 Απριλίου 2014. Η παρουσίαση οργανώθηκε εξ ολοκλήρου από συντάκτες της  μαθητικής εφημερίδας του 2^ου ΓΕΛ Γρεβενών, «Μαθητοφρένεια». Περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ.